Dlaczego Mózgi Młodzieży Są Szczególnie Wrażliwe Na Działanie Narkotyków?

Wiele młodych ludzi postępuje bez zważania na ryzyko bądź go w ogóle nie dostrzega. Tym samym też młodzież nie jest świadoma wielu konsekwencji, jakie będą miały ich czyny. Dlaczego tak się dzieje i co ma to wspólnego z narkotykami?

W ostatnim czasie nierzadko słyszymy w wiadomościach bądź czytamy na różnych portalach o czternasto- czy piętnastolatkach, którzy skradzionym od rodziców samochodem pędzili przez miasto bądź też autostradę, a co gorsza, doprowadzili do wypadku. Pokazuje to, że młodzież ma skłonność do nieprzemyślanego działania i do nieprzewidywania jego możliwych skutków.

Co ciekawe, nie jest to spowodowane ich bezmyślnością czy też brakiem dobrego wychowania, ale zmianami, które w wieku dorastania zachodzą w naszych mózgach. Jak mówi psycholog David Walsh: Mózgi w wieku dorastania są jak samochody z w pełni sprawnym pedałem gazu, ale bez zamocowanych hamulców.

Rozwój Mózgu Trwa Aż Do Wczesnej Dorosłości

Mimo wszystko ten okres to bardzo ważny krok dla młodych ludzi w ich drodze do dorosłości. W trakcie procesu rozwoju mózgu optymalizowana jest cała jego struktura. W tym czasie zwiększa się prędkość przekazywania i wymiany informacji pomiędzy poszczególnymi regionami mózgu. W tym celu niektóre włókna nerwowe są rozbudowywane do czegoś, co można nazwać autostradą danych.

Bardzo ważny proces dojrzewania ma miejsce aż do wieku 25 lat w obszarze mózgu znajdującym się tuż pod czołem. To tutaj znajduje się kora przedczołowa i jest ona odpowiedzialna za poważniejsze funkcje duchowe, czyli planowanie, podejmowanie decyzji czy też zastanowienie się nad czymś. W korze przedczołowej odbywa się również kontrola nad impulsami. Jeśli spontanicznie mamy ochotę na coś słodkiego, jednak z powodów zdrowotnych z tego rezygnujemy, to w tym procesie w dużej mierze bierze udział kora przedczołowa. To stąd przemawia nasz głos rozsądku.

Chęć zjedzenia czegoś słodkiego ma swoje źródło w części mózgu, która również jest silnie przebudowywana neuronowo w okresie dojrzewania. Mówimy o niej system nagrody. System nagrody odgrywał bardzo dużą rolę już w czasach starożytnych i zapewne często decydował o życiu lub o śmierci, ponieważ to on skłania nas do robienia rzeczy, które są decydujące dla naszego przeżycia i przetrwania. Należy do nich chociażby poszukiwanie pożywienia.

Nierównomierny Rozwój Mózgu w Wieku Nastoletnim

Rozbudowanie nastoletniego mózgu nie następuje równocześnie we wszystkich obszarach mózgu, tylko stopniowo, po kolei w każdym poszczególnym regionie. System nagród jest jednym z pierwszych miejsc, w których zachodzą zmiany, dopiero później zmiany neuronowe osiągają korę przedczołową. Naukowcy mówią o rozwoju asynchronicznym i najprawdopodobniej przez to młodzież jest tak bardzo podatna na bezmyślne i ryzykowne czyny.

Umiejętność oszacowania skutków własnego działania oraz kontrolowania nadchodzących impulsów całkowicie rozwijają się dopiero we wczesnym wieku dorosłym. Nastolatkowie nie za bardzo myślą i przejmują się konsekwencjami swoich czynów, ponieważ mają silną potrzebę zdobywania nowych przeżyć.

Poszukiwanie nowych wrażeń i zdobywanie nowych doświadczeń jest bardzo ważne dla rozwoju samodzielności i uniezależnienia się od rodziców. Młodzieńca lekkomyślność nasila również ryzyko spożycia większej lub zbyt dużej dawki alkoholu, narkotyków czy też innych używek. Ważną rolę odgrywa przy tym konkretny neuroprzekaźnik o nazwie dopamina.

Chemia Przedsmaku Radości, Czyli Dopamina

Dopamina jest wydzielana w mózgu prze receptory dopaminowe. Wydzielanie dopaminy następuje szczególnie wtedy, gdy niespodziewanie mózg zostaje nagrodzony lub gdy występują bodźce, które zapowiadają nagrodę. Dopamin nie jest zatem aż tak bardzo zaangażowana w pozytywne doznania podczas spożywania nagrody. Te pozytywne odczucia są przekazywane przez serotoninę oraz endorfiny. Dopamina o wiele bardziej powoduje przedsmak radości na nagrodę i pozytywne uczucia, które są związane z tym oczekiwaniem.

Badania sugerują, że gospodarka dopaminy w mózgach nastolatków znacznie różni się od tej u osób dorosłych. W mózgu nastolatka występuje bardzo liczna ilość receptorów dopaminowych, a ponadto rezerwy dopaminowe są wypchane po brzegi. Z drugiej strony poziom dopaminy w mózgu nastolatka jest o wiele niższy niż u osób dorosłych.

W momencie, gdy receptory dopaminowe zostają uruchomione przez jakikolwiek bodziec zewnętrzny, zostaje uwolniona bardzo wysoka dawka dopaminy. Następstwem tego jest silna motywacja nastolatka do zrobienia rzeczy, które prowadzą do uwolnienia dopaminy. Mózg nastolatka jest dlatego o wiele bardziej podatny na nagrodę niż mózg osoby dorosłej.

Wprawdzie istnieje bardzo złożone wzajemne oddziaływanie pomiędzy narkotykami a systemem nagrody, ale niektóre badania pokazują, że narkotyki, takie jak alkohol, nikotyna czy marihuana bądź amfetaminy z reguły podnoszą poziom dopaminy i dlatego też wywołują efekt nagradzania.

Spożywanie Narkotyków Może Mieć Wpływ Na Rozwój Systemu Nagrody

Zdradliwe w tym wszystkim jest to, że u nastolatków system nagrody dopiero co się rozwija. Jeśli w tym okresie nastolatek spożywa narkotyki, to z kolei te substancje mają wpływ na dalszy rozwój. System nagrody „uczy się“, że narkotyki sprawiają przyjemność i domaga się więcej. Spożywanie narkotyków w wieku nastoletnim zwiększa tym samym wrażliwość mózgu na ich działanie. W badaniach na zwierzętach efekt ten zaobserwowano szczególnie u męskich gryzoni, z kolei u osobników płci żeńskiej nie był on aż tak silny. To tłumaczyłoby, dlaczego więcej chłopców niż dziewczyn zażywa narkotyki.

Oczywiście znaczącą rolę odgrywają również inne czynniki, czy nastolatek będzie wyjątkowo podatny na nadmierne spożywanie alkoholu, narkotyków czy palenie papierosów. Duży wpływ na to, czy i jakie narkotyki spożyje nastolatek ma rodzina, przyjaciele, media społecznościowe oraz inne wpływy kulturalne. Duży wpływ ma już sama obecność rówieśników. Nastolatkowie stają się szczególnie podatni na podjęcie ryzyka, ponieważ uznanie społeczeństwa ma silne działanie nagradzające.

Umacnianie Samokontroli

Czy można ustrzec nastolatków od podejmowania ryzyka? Próby wybicia takich poczynań z głowy nastolatka są, zdaniem naukowców, mało obiecujące. Ze względu na biologicznie uwarunkowaną lekkomyślność podejmowanie ryzyka jest jakby zaprogramowane. Jedną z możliwości jest umacnianie zdolności do samokontroli, która sprawi, że młodzież będzie bardziej świadoma przyczyn własnego postępowania i odczuć oraz przygotowana na konkretne ryzykowne sytuacje, w których należy jak najbardziej hamować impulsywne zachowanie. Nawet jeśli spożycie jednego czy dwóch piw na imprezie jest czymś normalnym, młode osoby powinny mimo wszystko nauczyć się rozpoznawać, w którym momencie kolejne piwo będzie o jednym za dużo.

Źródła:

Bava, S. & Tapert, S. F. (2010). Adolescent Brain Development and the Risk for Alcohol and other Drug Problems. Neuropsychological Review, 20(4), 398-413. https://doi.org/10.1007/s11065-010-9146-6

Blakemore, S.-J. & Robbins, T. W. (2012). Decision-making in the adolescent brain. Nature Neuroscience, 15 (9), 1184-1191. https://doi.org/10.1038/nn.3177

Charlet, K. & Heinz, A. (2012). Pathomechanismen der Abhängigkeitserkrankungen – Funktion und Neuroanatomie des Belohnungssystems. InFo Neurologie & Psychiatrie, 14 (10), 44-53.

Ernst, M. & Luciana, M. (2015). Neuroimaging of the dopamine/reward system in adolescent drug use. https://doi.org/10.1017/S1092852915000395

Galvan, A. (2010). Adolescent development of the reward system. Frontiers in Human Neuroscience, 4(6), https://doi.org/10.3389/neuro.09.006.2010.

Herrndorf, W. (2010). Tschick. Rowohlt: Reinbek.

Liu, C & Filbey, F. M. (2024). Unlocking the age-old secrets of reward and substance use. Pharmacology Biochemistriy and Behavior, 239, 173766. https://doi.org/10.1016/j.pbb.2024.173766

Petit, G., Kornreich, C., Verbanck, P., Cimochowska, A., & Campanella, S. (2013). Why is adolescence a key period of alcohol initiation and who is prone to develop long-term problem use?: A review of current available data. Socioaffective Neuroscience & Psychology, 3, 21890. https://doi.org/10.3402/snp.v3i0.21890

Walsh, D. (2014). Why Do They Act That Way? A survival guide to the adolescent brain for you and your teen. New York: Atria.